اگر بخواهیم به مرور تاریخچه شعر اجتماعی بپردازیم، باید به عصر مشروطه یا دوره بیداری»، برگردیم و به بررسی کارنامه ادبی شاعرانی چون: ملک‌الشعرای بهار، فرخی یزدی، میرزاده عشقی، عارف قزوینی، نسیم شمال و . بنشینیم. البته پیش از مشروطه نیز در شعر شاعرانی همچون مسعود سعد سلمان و ناصر خسرو رگه‌های قابل تأملی از شعر اجتماعی قابل ردیابی است. غزل معروف زیر از فرخی یزدی که از طلایه داران شعر اعتراض عصر مشروطه است، نمونه ای شاخص از شعر اجتماعی انقلاب مشروطه است:
آن زمان كه بنهادم سر به پای آزادی
دست خود ز جان شستم از برای آزادی
تا مگر به دست آرم دامن وصالش را
می دوم به پای سر در قفای آزادی
با عوامل تكفیر صنف ارتجاعی باز
حمله می‌كند دایم بر بنای آزادی
در محیط طوفان زا، ماهرانه در جنگ است
ناخدای استبداد با خدای آزادی
شیخ از آن كند اصرار بر خرابی احرار
چون بقای خود بیند در فنای آزادی
دامن محبت را گر كُنی ز خون رنگین
می توان تو را گفتن پیشوای آزادی
فرخی» ز جان و دل، می كند در این محفل
دل نثار استقلال، جان فدای آزادی
با انقلاب ادبی نیما» شعر اجتماعی در روندی تکاملی قابلیت‌های بالقوه خود را به فعلیت در آورد. نیما و پیروان او همچون شاملو، فروغ و اخوان ثالث نیز در بالندگی و تشخص بخشیدن به شعر اجتماعی نقش غیر قابل انکاری داشتند که در جای خود باید به آن پرداخت، اما در این یادداشت کوتاه صرفاً به بررسی اجمالی شعر اجتماعی بعد از انقلاب می‌پردازیم.
شعر اجتماعی بعد از انقلاب ریشه در آرمان ها و ارزش های برآمده از بطن و متن انقلاب دارد، و بیش تر مُلهم و متاثر از آموزه های اصیل دینی، سیره نبوی و عدالت علوی است. شعری ارجمند و با صلابت که ریشه در شعارهایی چون برابری، برادری، حکومت عدل علی» دارد. چنان که حضرت امام خمینی (قدس سره الشریف) با تاکید بر این که نسخه اصلاح جوامع بشری قیام به قسط» است، می فرمایند:
تمام انبیاء از صدر بشر و بشریت، از آن وقتی که آدم(ع) آمده تا خاتم انبیاء(ص)، تمام انبیاء برای این بوده است که جامعه را اصلاح کنند. غایت این است که مردم قیام به قسط بکنند، عدالت اجتماعی در بین مردم باشد، ظلم ها از بین برود، ستمگری ها از بین برود، ضعفا به آنها رسیدگی شود، قیام به قسط شود.» (صحیفه امام، ج 51، ص 213)
البته نباید فراموش کرد که اعتراض برآمده از بطن مکتب انتظار، باید اعتراضی ایجابی و سازنده باشد، نه اعتراضی تخریبی و بازدارنده. در واقع اعتراضی که در انتظار» ریشه دارد، اعتراضی از جنس امر به معروف و نهی از منکر» است و هدف غایی و نهایی آن افزایش ظرفیت نقدپذیری» جامعه برای حرکت به سمت اصلاحات اصیل اسلامی.
تاریخ تولد رسمی شعر اجتماعی انقلاب»
شکل‌گیری جریان شعر اعتراض» بعد از پذیرش قطعنامه و بعد از پایان یافتن جنگ تحمیلی نیز دقیقا درهمین راستا قابل تحلیل و ارزیابی است. بعد ازپایان یافتن دفاع مقدس، شاعران متعهد و دلسوخته انقلاب که دلبسته امام و نظام مقدس جمهوری اسلامی بودند، زمانی که احساس کردند شرایط فرهنگی، اجتماعی حاکم بر جامعه در مسیری غیر از مسیر پاسداشت ارزش ها و آرمان های بلند حضرت امام(ره) در حرکت است، در مقام یک مصلح اجتماعی» به صحنه آمدند و با حنجره های غیرتمند خویش زبان به اعتراض گشودند، اعتراضی برآمده از بطن مکتب انتظار». البته اشاره به این نکته ضروری است که بگوییم در دهه اول انقلاب(دهه شصت) نیز رگه هایی از شعر اجتماعی در بین آثار شاعرانی چون سلمان هراتی» قابل ردیابی است، ولی در این دهه هنوز از آن به عنوان یک جریان تثبیت شده نمی توان نام برد. چنان که محمد کاظم کاظمی(شاعر و پژوهشگر معاصر) نیز در مقدمه ای که بر کتاب دادخواست» - که در بر دارنده گزیده ای از شعرهای اجتماعی شاعران انقلاب است – نوشته، به درستی به این مسئله اشاره کرده و گفته است:
در دهة اول انقلاب، پرداختن به مسایل ت و اجتماع به گونه‌ای دیگر است. موضع‌گیری بیش تر شعرها به سمت دشمنان بیرونی است و شاید به همین سبب، شاعران به ناهنجاری های درونی کمتر عنایت دارند. شاید هم این کار نوعی تخریب از داخل به حساب می‌آید و در زمانی که یک تهاجم خارجی آشکار در کار است، چندان به مصلحت دانسته نمی‌شود. شاید هم از این روی است که اولین شعرهایی که رنگی از اعتراض های اجتماعی دارد، به سوی ضدّ انقلاب» نشانه‌گیری می‌کند و آن جبهه‌بندی معمول‌ِ آن سال ها را در نظر دارد، مثلخیابان هاشمی» محمدرضا عبدالملکیان و زمزمة جویبار» سلمان هراتی که هر دو در این دفتر آمده است. ولی در هر حال، این ها نخستین جرقه‌های پیدایش چیزی است که ما امروز به عنوان شعر اعتراض می‌شناسیم. لبه انتقاد البته متوجه دیگران است، ولی در این میان حرف هایی مطرح میشود که چند سال بعد بر بعضی از خودی‌ها نیز قابل صدق است، چنان که در شعرهای علیرضا قزوه و بعدها نسل سوم شعر اعتراض در دهة هشتاد دیده میشود.»
شعر اجتماعی انقلاب به عنوان یک جریان قدرتمند و تثبیت شده، با پذیرش قطعنامه و پایان یافتن دوران دفاع مقدس متولد شد و در جان و جهان شعر انقلاب تداوم و استمرار یافت. از همین رو، کارنامه شعر اجتماعی انقلاب را باید بیش تر در مقطع بعد از جنگ مورد کاوش و بررسی قرار داد، چرا که تا پیش از این مقطع تاریخی نمی توان از آن به عنوان یک جریان جاری و ساری در جان و جهان شعر انقلاب نام برد. با این حال در دهه اول انقلاب نیز نمونه های قابل تاملی از شعر اجتماعی در کارنامه شعر انقلاب قابل بررسی است. برای نمونه شعرزمزمه جویبار» از سلمان هراتی که از شاعران شاخص و برجسته نسل اول انقلاب است، به عنوان یک نمونه موفق از شعر اجتماعی دهه شصت قابل بررسی است. سلمان در این سروده پرتپش و موضع مند، هنرمندانه به ترسیم سیمای سیاه و غیرانسانی جامعه ارباب و رعیتی» پرداخته است. وی که خود یکی از زخم خوردگان نظام منحوس و استبدادی ستم شاهی است، در زمزمه جویبار» به تداوم حاکمیت ارزش های پوسیده ارباب و رعیتی در جمهوری نوپای اسلامی که برای تحقق عدالت علوی» بنا شده، شدیدا معترض است:
چرا عبدالله به شهر نیاید؟ / وقتی ارباب به ناموسش چشم دارد / مادر می گوید: / چرا هنوز حق با ناصرخان است؟! / چرا سهم عبدالله / جریب جریب زحمت است و حسرت / و سهم ناصرخان / هکتار هکتار محصول است و استراحت؟ / مگر عبدالله، زیر بوته به عمل آمده است / که صاحب هیچ زمینی نیست؟ / پس چرا عبدالله فقط کاشتن را بلد است / و ارباب برداشتن را؟ / ما در مقابل آمریکا ایستادیم / اما چرا هنوز کیومرث خان خرش می رود؟!»
(هراتی، سلمان، 1368، دری به خانه خورشید، تهران، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سروش.)
و اما شعر دفاع مقدس در دوره بعد از جنگ به دو شاخه تقسیم میشود:
1ـ شعر رسمی و سفارشی
2ـ شعر غیررسمی و خودجوش
منظور از شعر رسمی و سفارشی» در این دوران شعری است که به نوعی گزارشگری و تاریخ نگاری می‌پردازد و فراز و نشیب‌های جنگ هشت‌ساله را به صورت مستند و با ذکر عملیات، مناطق عملیاتی و ادوات و ابزار نظامی و جنگی با بیانی آهنگین و منظوم، به روایت می‌نشیند. سفارش‌دهندگان این‌گونه از شعر معمولاً نهادها و ارگان‌های دولتی و نیمه‌نظامی هستند که با دغدغه ثبت تاریخ دفاع مقدس در این وادی گام برمی‌دارند و برای ماندگاری این تاریخ پرافتخار، شاعران را به یاری می‌طلبند.
در این گونه از شعر ما شاهد خلق آثاری هستیم که بیشتر جنبه کاربردی دارند و به اقتضای سفارشی بودن، کمتر از جوهره ناب شعری برخوردارند. مصداق شاخص این شعرها، مثنوی‌های سرداران است که به انگیزه برپایی کنگره سرداران شهید به شاعران انقلاب سفارش داده میشود. ولی از حق نباید گذشت که هرچند زبان شاعران در این مثنوی‌ها در پاره‌ای از موارد به ناگزیر و به ضرورت، به تاریخ‌نگاری و گزارشگری باز میشود، ولی در مجموع، فرازهای شاعرانه و درخشان در این آثار کم نیست، چرا که سرایندگان این مثنوی‌ها، شاعرانی از نسل اول و دوم انقلابند که کارآمدی و توانمندی خود را در عرصه شعر با صلابت و حماسی دفاع مقدس به اثبات رسانده‌اند . به عنوان نمونه، بخشی از مثنوی عبور از صاعقه، سروده شاعر متعهد و توانمند انقلاب حسین اسرافیلی» را از مجموعه مثنوی سرداران با هم زمزمه می‌کنیم:
کجایید خوبان گلچین شده؟
که از خونتان عرش آذین شده
کجایید ای سروهای بلند؟
به طوف شما، جنگل احرام بند
چه کردید با صخره و کوهسار؟
هلا، ماه و خورشیدتان وام‌دار!
شفق شرمگین از شط خونتان
فلق، لیلی‌آوای مجنون‌تان
هلا! عاشقان جگر سوخته
بر آتش زده، بال و پَر سوخته!
چه گفتید با زخم در کارزار؟
که شد آفتاب این چنین شرمسار!
(حسین اسرافیلی، عبور از صاعقه، ص58)
در شاخه دوم شعر دفاع مقدس بعد از جنگ (شعر غیررسمی و خودجوش)، کم‌کم شاهد پیدایش و شکل‌گیری جریانی هستیم که بعدها توسط منتقدین و کارشناسان ادبی شعر حسرت و اعتراض» نام می‌گیرد. شعرهایی که ذیل این عنوان قرار می‌گیرند، عموماً شعرهایی با مضامین تند ی و اجتماعی هستند که در آنها شاعر، افق نگاه خود را به سراسر مرز ایران گسترش داده و به تحلیل شرایط فرهنگی ـ ی بعد از جنگ پرداخته است.
شعر شاعران این دوره شعری است که در میدان جنگ فقر و غنا» و در زمانه کمرنگ شدن ارزش‌های انقلاب، اعلام موجودیت می‌کند. شعری حیرت‌زده، پرخاشگر و معترض. معترض به استحاله فرهنگی، معترض به تبعیض و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، معترض به احیای فرهنگ سرمایه‌سالاری و افزایش فاصله‌های طبقاتی در جامعه، معترض به اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی، معترض به خاموشی و فراموشی مردان جبهه و جنگ و بازماندگان شهدا و.
بدیهی است که شعری از این جنس، چندان مورد استقبال و توجه مسئولان و متولیان امر قرار نمی‌گیرد، مسئولانی که خود در به وجود آمدن این وضعیت و دامن زدن به آن، بی‌تقصیر نیستند! ولی علی‌رغم بی‌اعتنایی و سکوت مسئولان، این‌گونه از شعر به خاطر برخورداری از ویژگی‌هایی چون سادگی، صداقت، صراحت، جسارت و همزبانی با مردم، شدیداً مورد استقبال عمومی قرا می‌گیرد و مردم بر پیشانی آن مٌهر تأیید می‌زنند. همین توجه و استقبال عمومی باعث میشود که شاعران این‌گونه شعرها، با جسارت و اعتماد به نفس بیشتری در این عرصه گام بردارند و برای واگویه دردهای اجتماعی و ترجمان زخم‌های نسل جبهه و جنگ، از یکدیگر سبقت بگیرند.
در واقع شاعرانی که بعد از جنگ با این رویکرد به سرودن شعر پرداختند، شاعران آرمانگرایی بودند که با شاخک‌های حساس خود، صدای بازگشت ابتذال و انحطاط را می‌شنیدند و با توسل به این شگرد می‌خواستند جامعه را از فرو افتادن در باتلاق روزمرگی»و روزمره گی» برهانند و آن را همچنان در صراط مستقیم آرمانگرایی و رسالت‌مداری به پیش ببرند. در واقع از این شاعران باید به عنوان شهیدان شاهد عدالت» نام برد. شاعرانی چون: احمد زارعی، سیدحسن حسینی، قیصر امین‌پور، محمد رضا عبدالملکیان، سید عبدالله حسینی، علیرضا قزوه، سیدضیاالدین شفیعی و .
قیصر امین پور، پرچمدار مبارزه با روزمره گی»
قیصر امین‌پور» جزو نخستین گروه از شاعرانی بود که در دوره انفعال، از معبر مقاومت مثبت» زبان به اعتراض گشود و زنگ خطر ظهور پدیده روزمرگی» را زیر گوش فطرت خواب‌آلوده جامعه به صدا درآورد. قیصر، ما را دیگربار به خویشتن خویش» ارجاع داد تا در فتنه‌خیز حوادث و آوار ناکامی‌ها و نامرادی‌های اجتماعی، هویت انسانی خویش را از یاد نبریم؛ زندگی را لب طاقچه عادت» به فراموشی نسپاریم و سرنوشت خود را به هرچه باداباد» پیوند نزنیم، تا روزی در رهگذر لحظه‌های تکراری، ناممان در ستون تسلیت»ها برای آیندگان به یادگار بماند!
خسته‌ام از آرزوها، آرزوهای شعاری
شوق پرواز مجازی، بال‌های استعاری
لحظه‌های کاغذی را، روز و شب تکرار کردن
خاطرات بایگانی، زندگی‌های اداری
آفتاب زرد و غمگین، پله‌های روبه پایین
سقف‌های سرد و سنگین، آسمان‌های اجاری
با نگاهی سرشکسته، چشم‌هایی پینه بسته
خسته از درهای بسته، خسته از چشم انتظاری
صندلی‌های خمیده، میزهای صف کشیده
خنده‌های لب پریده، گریه‌های اختیاری
عصر جدول‌های خالی، پارک‌های این حوالی
پرسه‌های بی‌خیالی، نیمکت‌های خماری
رونوشت روزها را، روی هم سنجاق کردم
شنبه‌های بی‌پناهی، جمعه‌های بی‌قراری
عاقبت پرونده‌ام را با غبار آرزوها
خاک خواهد بست روزی، باد خواهد برد، باری
روی میز خالی من، صفحه باز حوادث
در ستون تسلیت‌ها، نامی از ما یادگاری!
شعر خیابان هاشمی»، مانیفست ساده زیستی
شعر خیابان هاشمی» که می توان از آن به عنوان مانیفست ساده زیستی» نام برد، سروده شاعر نام آشنای انقلاب محمد رضا عبدالملکیان از دیگر شعرهای عدالت محور است که در کارنامه شعر اجتماعی انقلاب اسلامی از تشخصی ویژه برخوردار است. فرازی کوتاه از این شعر را با هم می خوانیم:
خیابان هاشمی
خیابانی که مبل، در آن نمایشگاهی ندارد
و ساندویچ فروشی هایش
همیشه در غربت و کسالت زندگی کرده اند
خیابان ازدحام نانوایی ها
خیابانی که شیرینی دانمارکی نمی خرد
خیابانی که جین نمی پوشد
خیابانی که کراوات نمی زند
خیابانی که مژه های طبیعی را دوست دارد
خیابانی که لباسش را از تعاونی ها می خرد
خیابانی که لباس تنش را
برای سیل زدگان می فرستد
خیابان هاشمی
خیابان پیکان های مُسن
خیابان هُل دادن ژیان
خیابانی که بنز و بی.ام.و، با هراس تمام
از تیررس نگاهش می گریزند.
منظومه مُرداب ها و آب ها، راوی معصومیت از دست رفته»
یکی دیگر از شاخص‌ترین شعرهایی که در آن روز و روزگار به خاطر برخورداری از همین ویژگی‌ها گُل کرد و مورد استقبال عمومی قرار گرفت، مثنوی مرداب ها و آب ها» سروده زنده یادسید حسن حسینی» بود که در اینجا برای تجدید خاطره، بخشی از این شعر ارزنده و تأثیرگذار را با هم می‌خوانیم:
ماجرا این است : کم کم کمیّت بالا گرفت
جای ارزش های ما را ، عرضه کالا گرفت
احترام "یا علی" در ذهن ِ بازوها شکست
دست ِ مردی خسته شد ، پای ترازوها شکست
فرق مولای عدالت ، بار دیگر چاک خورد
خطبه های آتشین ، متروک ماند و خاک خورد
زیر باران های جاهل ، سقف تقوا نم کشید
سقف های سخت ، مانند مقوا نم کشید
با کدامین سِحر ، از دل ها محبت غیب شد؟
ناجوانمردی هنر ، مردانگی ها عیب شد!
خانه دل های ما را عشق، خالی کرد و رفت
ناگهان برق محبت ، اتّصالی کرد و رفت!
سرسرای سینه ها را رنگ خاموشی گرفت
صورت آیینه، زنگار فراموشی گرفت
باغ های سینه ها از سروها خالی شدند
عشق ها خدمتگزار پول و پوشالی شدند
از نحیفی پیکر عشق ِ خدایی دوک شد
کلّه احساس های ماورایی پوک شد
آتش بی رنگ در دیوان و دفترها زدند
مُهر "باطل شد" به روی بالِ کفترها زدند
اندک اندک قلب ها با زرپرستی خو گرفت
در هوای سیم و زر گندید و کم کم بو گرفت
غالباً قومی که از جان زرپرستی می کنند
زمره بیچارگان را سرپرستی می کنند
سرپرست ِ زرپرست و زرپرست ِ سرپرست
لَنگی ِ این قافله تا بامداد م است!
از دیگر شعرهای شاخص ژانر اعتراض، شعر مولا، ویلا نداشت» سرودة شاعر دردآگاه علیرضا قزوه» بود که بعدها به همراه تعدادی دیگر از شعرهای اجتماعی ـ ی او در مجموعة از نخلستان تا خیابان» به دست چاپ سپرده شد. بازخوانی فرازی از این شعر خالی از لطف نیست:
مولا، ویلا نداشت
معاویه کاخ سبز داشت
پیامبر به شکمش سنگ می‌بست
امام سیب‌زمینی می‌خورد
البته به شما توهین نشود
بعضی برای جنگ شعار می‌‌دهند
و خودشان از جادة شمال به جبهه می‌روند!
(مولا، ویلا نداشت، علیرضا قزوه، چاپ اول، صص 107 تا109)
شعر اجتماعی، در دهه هشتاد
در دهة هشتاد، شاهد ظهور نسلی دیگر از شاعران جوان آرمانخواه و عدالت طلب در عرصه شعر انقلاب اسلامی هستیم. شاعران جوان و پرشوری که با شبچراغ رهنمودهای حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری در مسیر عدالت جویی گام بر می دارند. سروده های این شاعران مبتنی بر نقد درون گفتمانی» و به نیت اصلاح و سامان بخشیدن به نابسامانی ها و ناهنجاری های اقتصادی، اجتماعی، ی و فرهنگی است. علی محمد مودب، محمد مهدی سیار، میلاد عرفان پور و علی داودی را می توان به عنوان نمایندگان شاخص شعر اجتماعی دهه هشتاد معرفی کرد.
در مجموعه شعررودخوانی» سروده محمد مهدی سیار، جنسِ غزل میراث» از جنس شعر اعتراض است. در آیینه این غزل خوش پرداخت می توان سیمای اعتراض شیعی» را به روشنی به تماشا نشست:
ای دل تو که مستی - چه بنوشی چه ننوشی -
با هر میٍ نا پخته نبینم که بجوشی
این منزل دلباز نه غصبی ست، نه وقفی
میراث رسیده ست به ما خانه به دوشی
دلسردم و بیزار از این گرمی بازار
غم های دم دستی و دل های فروشی
رفته ست ز یاد آن همه فریاد و نمانده ست
جز چند اذان؛ چند اذانِ در گوشی
نه کفر ابوجهل و نه ایمان ابوذر
ماییم و میانمایگی عصر خموشی
ما شاعرکان قافیه بافیم و زبان باز
در ما ندمیده ست نه دیوی، نه سروشی
سیار» در آخرین شعر این دفتر نیز که یک رباعی اجتماعی است، بغض هنوز و همیشه» شاعران آرمانخواه شیعی را که عدالت» است، با تلخندی جگرسوز فریاد می کند:
این بسته کمر یکسره در خدمت ما.
آن خسته جگر در طلب راحت ما.
از عدل» هزار قصه گفتند؛ ولی
جز قسط» نشد آخر سر قسمت ما!
علی محمد مودب از دیگر شاعران آرمانخواه و دردآشنای روزگار ماست. شاعری که دراعترافات تکان دهنده» خویش - خارج از چهارچوب های استاندارد شعر - مظلومانه، بغض های در گلو شکسته اش را در گوش زمین و زمان فریاد کرده است. وی برای روشن شدن اذهان در پانوشت این شعر آورده است: این‌ها را شعر حساب نمی کنم، می‌خواهم حرفی بزنم!»
بیکارم من می‌فهمی؟
بیکارم و از هیچ رنگی، حقوق نمی‌گیرم
پدرم بیمار است
هفتاد و پنج ساله
و در بوستان‌های مشهد بازنشسته نیست
(مجبورم بگویم کار می‌کند
و صاحب کارها حق بیمه‌اش را نریخته‌اند
امیرحسین شش ساله است و کفش ندارد
پدرش، دوازده سال پیش معتاد شده است
وقتی که شانزده ساله بوده است!
-با عرض معذرت از مجید مجیدی!-
مجبورم بگویم مهدی بیست‌و پنج سالش است
اما هنوز فلج اطفال رهایش نکرده!
مجبورم بگویم
اگرچه شعرم خراب شود!)
کلاس موسیقی که سهل است
اگر پارتی بازی نمی‌شد
به پارتی هم می‌رفتم!»
شعر نیمایی زیر از مجموعه شعر کهکشان چهره ها» نیز اثری پر تپش و قابل تامل از مودب» به عنوان یکی از شاعران موفق و معترض نسل اکنون است:
دل به ابرهای هرزه خوش نکن
روی با ستارگان ترش نکن!
هیچ، هیچ، هیچ
هیچ غیرحرف آسمان درست نیست
آسمان هر آن چه دود را ز یاد می‌برد
پیش‌بینی هوای این و آن درست نیست!
موضع خروسکان بادسنج را
باد می برد!
شعر انتظار، شعر اعتراض
پيامبر اکرم(ص) می فرماید: عَدْلُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَبْعينَ سَنَةً قِيامِ لَيْلِها وَصِيامِ نَهارِها: ساعتى عدالت بهتر از هفتاد سال عبادت است كه شب هايش به نماز و روزهايش به روزه بگذرد. (مشكاه الأنوار، ص ۵۴۴)
اگر به بازخوانی کارنامه شعر انقلاب بپردازیم، به روشنی در خواهیم یافت که دغدغه اصلی شاعران انقلاب عدالت خواهی» بوده است. شاعران انقلاب از آغاز تا به امروز حنجره‌های خود را وقف فریاد برای عدالت خواهی کرده‌اند. در شعر اکثر شاعران دغدغه مند انقلاب، روح عدالت خواهی موج می زند. متاسفانه امروز از این آرمان بزرگ و خجسته، بسیار فاصله گرفته‌ایم و در عرصه عدالت خواهی» کشور ما در موقعیت خوبی به سر نمی برد. امروز اگر می خواهیم راه شهیدان و حضرت امام (ره) را ادامه دهیم، باید در این مسیر حرکت کنیم. برای تحقق این آرمان مقدس، باید نهضت عدالت‌خواهی در عرصه ادبیات انقلاب اسلامی و نهضت مطالبه و مواخذه مسئولان شکل بگیرد.
یکی از شاخه های نجیب و بالنده ادبیات امروز که جان و جهان آن با روح عدالت خواهی» آمیخته است، شعر انتظار» است. بی‌هیچ گونه اغراقی باید گفت که شعر انتظار» شعر اعتراض است. شعری که همواره بر وضع موجود می شورد و به افق موعود اشاره می کند. شعر اعتراض شعری است که داعیه پیکار با ظلم و بی‌عدالتی، زشتی و پلشتی و نامردی و نامردمی را دارد و به دنبال بسترسازی برای استقرار حاکمیت الله» بر جهان و بنیانگذاری جامعه توحیدی» است.
و اما لازمه اعتراض به وضع موجود، ترسیم آینده موعود است. این که ما بدانیم اکنون در چه نقطه ای قرار داریم و مطلوب ما رسیدن به کدامین نقطه و فتح کدامین قله است؟ مسلما رسیدن به چنین بصیرتی، نیازمند نقد و آسیب شناسی دین و جامعه است.
شاعران رسالت مدار شیعی همواره در طول تاریخ این دغدغه خجسته را داشته اند و شاخک‌های حساس آنان نسبت به انحراف حاکمان و دولتمردان و خارج شدن آنان از دایره عدالت واکنش نشان داده است. وقتی می گوییم عدالت» معنای عام وگسترده آن مورد نظر است، یعنی عدالت در همه ابعاد ی، اجتماعی، دینی و اقتصادی، از این منظر فاصله گرفتن از ارزش های اخلاقی و فرو غلتیدن در باتلاق عفن زهد ریایی» و ابتلابه بیماری ایمان کش نفاق و تزویر» از نظر شاعران شیعی خطرناک‌ترین آفتی است که یک جامعه دینی را تهدید می کند. آفتی که حتی از بیماریهایی چون وبا»، طاعون» و سرطان» نیز خطرناک‌تر و مرگ آفرین تر است. دراین میان، حضرت لسان الغیب حافظ شیرازی که از او به حق می توان به نام شاعر هنوز و همیشه» نام برد، از معدود شاعرانی است که در عصر فتنه مغول و حکومت نفاق و تزویر، با رندی، قلندری و هنرمندی تمام به نقد و آسیب شناسی جامعه دینی عصر خویش پرداخته و آیینه بی غبار روزگار خویش بوده است:
خرقه پوشی من از غایت دین داری نیست
پرده‌ای بر سر صدعیب نهان می‌پوشم
***
آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت
حافظ این خرقه پشمینه بینداز و برو
***
خدا زان خرقه بیزار است صدبار
که صد بت باشدش در آستینی
***
حافظا! می خور و رندی کن و خوش باش ولی
دام تزویر مکن چون دگران قرآن را
***
فدای پیرهن چاک ماهرویان باد
هزار جامه تقوا و خرقه پرهیز
شعر انتظار، جلوه گاه اعتراض، انتقاد، حرکت، تکاپو و بیداری است. شاعران شیعی انتظار را نه در نشستن و ایستایی، بلکه در برخاستن و پویایی معنا می‌کنند. شعر انتظار، شعر مردگی و بازدارندگی نیست، شعر زندگی و زایندگی است:
همیشه منتظرت هستم
بی آن که در رکود نشستن باشم
همیشه منتظرت هستم
چونان که من
همیشه در راهم
همیشه در حرکت هستم
همیشه درمقابله
(طاهره صفارزاده، طنین بیداری، انتظار، تکا، ص217)
امید آن که با پیروی از سیره نبوی و عمل به آموزه های اصیل قرآنی، روزی شاهد تحقق عینی عدالت علوی» و محو و ریشه کنی فقر، تبعیض و فاصله های طبقاتی در جامعه باشیم.
رومه اطلاعات، پنجشنبه مرداد 1397 ـ 26 ذي القعده 1439 ـ 9 آگوست 20 ـ سال نود و سوم ـ شماره 2707 ، وادی ادبیات(صفحه 6)
http://www.ettelaat.org/ethomeedition/todaypdf/p6.pdf?p=0.4161699468200386
شعر , ,های ,انقلاب ,اجتماعی ,شاعران ,شعر اجتماعی ,است که ,در این ,که در ,از این ,مورد استقبال عمومی
درباره این سایت